Hoogbegaafden bevrijden van de last en plicht tot inpassing.

Review van Paula Prober’s boek over mensen met een Rainforest Mind.

Paula Prober. Your Rainforest Mind: A Guide to the Well-Being of Gifted Adults and Youth. (Oympia, WA: GHF Press, 2016)

Inleiding

Tja, hoe vertaal je ”a rainforest mind” eigenlijk in goed Nederlands? Paula Prober heeft haar boek zelfs opgedragen aan “all of the rainforest-minded souls” voor wie zij wenst dat ze zullen mogen leven als weltierende regenwouden – in vrede, genade, balans, schoonheid en steun biedend aan alle wezens op aarde.

De auteur heeft het boek geschreven op basis van ruim 30 jaar aan ervaring in het werken met hoogbegaafde kinderen, jongeren en volwassenen. In eerste instantie vanuit rollen in het onderwijs, later voornamelijk als therapeut en counselor. Aanvankelijk had ze nog nooit van hoogbegaafdheid gehoord en hoewel ze hoge intelligentie wel als een onderdeel ziet, is haar visie op begaafdheid veel breder dan intelligentie, laat staan een IQ-score, alleen. Prober is de eerste om zelf te benoemen, dat haar visie uitermate gekleurd is door haar persoonlijke kijk, scholing, werkwijze en ervaringen. Oók door de omgeving waarin ze woont en werkt; een stad en regio met een blanke organische tofu cultuur. Toch denkt ze dat haar visie universele waarde heeft en dat denk ik ook!

Wat is een Rainforest Mind?

Paula Prober vergelijkt mensen met ecosystemen. Verschillende ecosystemen – je hebt bijvoorbeeld weiden, woestijnen, bergen en regenwouden. Hoewel alle ecosystemen mooi zijn en waardevolle bijdragen leveren aan het geheel, vormen met name regenwouden een uitermate complex en actief ecosysteem. Regenwouden zijn: gelaagd, gevoelig, kleurrijk, intens, creatief, kwetsbaar, overweldigend, onbegrepen en vol met mogelijkheden, pulserend van leven, dood en transformatie. Regenwouden kunnen slechts hun essentiële bijdragen leveren aan het leven op aarde wanneer ze volledig zichzelf kunnen zijn en niet worden beperkt of veranderd in iets wat ze niet zijn. De aanduiding “rainforest mind” dekt niet alleen denken, cognitie of hersenen. Hart, ziel, lichaam en geest zijn inbegrepen. Een rainforest mind is dus iets wat het zijn van mensen kan kenmerken. Deze visie sluit daarmee aan bij wat tegenwoordig door vele andere experts als hoogbegaafdheid wordt beschouwd.

Hoogbegaafdheid omvat een hele set van kenmerken, waaronder een enorme gelaagdheid, complexiteit en intensiteit van gedachten, gevoeligheden, verbindingen en voorstellingsvermogen. Deze kenmerken maken dat een RFM zichzelf en de wereld anders tegemoet treedt en ervaart dan anderen en dat anderen voortdurend proberen de RFM te dwingen om te veranderen in een persoon die ze niet zijn. De fundamentele misfit met de omgeving maakt dat het hebben van een RFM vaak samengaat met excessieve zelftwijfel, angsten, depressie, schaamte en eenzaamheid.

Waarom is het belangrijk om te weten dat je beschikt over een Rainforest Mind?

Mensen met een rainforest mind kunnen door hun bijzondere manier van zijn tegen allerlei problemen aan lopen. Grotendeels zijn dat dezelfde soort problemen als waarmee ook andere mensen worstelen, alleen ligt de kern van de oorzaak ergens anders en zal verlichting of de oplossing deels via een andere route worden gevonden. Het is dus belangrijk om te onderzoeken en ontdekken in hoeverre je een RFM bent en/of dat je al dan niet beroepsmatig te maken hebt met een persoon met RFM kenmerken.

De kwetsbaarheid en uitzonderlijkheid van RFM’s uit zich met name in sociaal, emotioneel en soms ook spiritueel opzicht. De specifieke RFM-kenmerken kunnen niet alleen de betrokkene zelf erg verwarren en overweldigen, ze verwarren en overweldigen vaak ook hun familie, vrienden, leraren en therapeuten. Toch gaat het niet alleen om een last, de RFM-kenmerken vormen ook een aanwinst. Zeker als ze worden opgemerkt, begrepen, geaccepteerd en gefaciliteerd.

Wanneer je beter begrijpt hoe jouw rainforest mind functioneert, dan zal je beter instaat zijn om je eigen doel, betekenis en richting in je leven te bepalen. Met een duidelijker beeld van jouw ware zelf kun je je leven vormgeven op een manier die past bij een weelderig en tierend regenwoud. En dan niet door je zodanig aan te passen, dat je steeds meer gaat lijken op iets en iemand die je niet werkelijk bent, maar door aanpassingen die ervoor zorgen dat je zo veel mogelijk kunt zijn wie je ten diepste bent en kunt brengen wat je ten diepste kunt betekenen voor en bijdragen aan de wereld. Het boek is kortom geschreven vanuit een duidelijke visie en missie.

Opbouw van het boek

Prober geeft in zeven hoofdstukken met behulp van casebeschrijvingen inzicht in haar therapeutische aanpak van de centraal staande typische RFM-vragen. Aan het eind van ieder hoofdstuk beschrijft ze verschillende strategieën en handvatten voor de lezer die zichzelf heeft kunnen herkennen in de geschetste sociale, emotionele en/of spirituele thematiek. In elk geval bieden de tips genoeg variatie om datgene uit te kiezen wat jou aanspreekt, te gaan experimenteren en uit te vinden wat voor jou werkt.

De typische RFM-vragen die aanbod komen zijn: Waarom vindt iedereen mij altijd te intens, te gevoelig, te empathisch? Hoe kom ik van mijn overweldigende en belemmerende angstgevoelens af? Waarom legt iedereen mij zulke hoge en grote verwachtingen op? Hoe geef ik een zinvolle invulling aan mijn leven? Waarom ben ik zo perfectionistisch en precies? Hoe kom ik van mijn extreme uitstelgedrag af? Waarom kan ik niet alles doen wat ik leuk vind? Hoe moet ik kiezen? Waarom voel ik mij vaak helemaal alleen? Hoe kom ik aan echte waardevolle vriendschappen? Waarom vind ik school zo verschrikkelijk? Hoe kom ik door een opleiding heen? Hoe kan ik authentiek en creatief zijn? Hoe ga ik om met mijn spirituele gaven?

Voor wie is het boek bedoeld?

Het boek is op de eerste plaats bedoeld voor de volwassen RFM’s zelf (en hun partners, familie en vrienden). De auteur spreekt echter ook professionals aan en dan voornamelijk psychotherapeuten naast mensen uit het brede onderwijsveld.

In de Verenigde Staten is het begeleiden van mensen met psychische vraagstukken vrijwel uitsluitend een zaak van speciaal opgeleide therapeuten. Aandacht voor hoogbegaafdheid is er in die opleidingen, net als in Nederland, gewoonlijk niet. Feitelijk bestaan er ook geen behandelingen specifiek gericht op het verminderen van psychische druk en lijden van hoogbegaafden, het vergroten van de mentale weerbaarheid noch het verbeteren van specifieke copingstrategieën voor stressvolle (sociale) situaties. Naar mijn indruk vormen de laatste twee terreinen in Nederland het primaire werkveld van hoogbegaafdheidscoaches. Coaches vormen een beroepsgroep die in de Verenigde Staten zeer veel minder omvangrijk is dan hier.

Binnen het (Nederlandse) onderwijs zijn het vooral de zorgcoördinatoren, studentpsychologen maar ook leerjaar, bouw- of onderwijscoördinatoren die de typische problemen die kunnen duiden op hoogbegaafdheid moeten kunnen herkennen en actief zouden moeten helpen te verminderen.

Wat maakt dat je het boek zou moeten lezen?

Als coach gespecialiseerd in hoogbegaafdheid is het fijn om de ervaringen en strategieën van een bijna collega te kunnen lezen en er op te kunnen reflecteren. Als coach werk je meer in het heden en naar de gewenste toekomst dan een therapeut. Toch is het onvermijdelijk dat bij een deel van de coachees ook pijnlijke zaken uit de jeugd naar boven komen en enige aandacht vragen in het coachingsproces. Onderkennen dat negatieve ervaringen op een bepaalde manier van invloed zijn op gevoelens, gedachten en gedragingen in het heden, kan al uitermate helpend zijn voor de coachee. Mocht het verleden (ernstig) verstorend zijn voor het huidige functioneren en/of de coachbaarheid van de coachee, dan is het mijns inziens zaak om dit openlijk te bespreken en samen met de coachee te bepalen wanneer aanvullende of alternatieve psychologische hulp geboden is. En zo nodig te helpen om ook adequate hulp te vinden, dat wil zeggen in de vorm van een therapeut met inzicht in en ervaring met hoogbegaafdheid.

Zeker voor een Amerikaans boek is het vlot en met humor geschreven. Ik heb dan ook al een aantal coachees aangeraden om het boek te lezen als belangrijke informatiebron over kenmerken van hoogbegaafd zijn. Ik merk dat het vooral die coachees aanspreekt, die “van zichzelf weten en vinden” dat ze allemaal “rare dingen hebben en doen.” De herkenning die ze in het boek vinden is dan groot. Voor een deel is het ook pijnlijk voor ze om te ontdekken hoe de vork in de steel zit en dat andere reacties van de omgeving op hun gedragingen, hen heel anders over zichzelf had kunnen doen voelen en denken. Op sommige punten vinden ze het boek typisch Amerikaans. Maar al met al vinden ze de oproep van Paula Prober om vooral je volledig unieke zelf te worden, heel erg bevrijdend.

Esther Backbier – Coach, onderzoeker en HRD-adviseur omtrent hoogbegaafdheid

Eigenaar van Werken aan Leren – Ontwerp, advies en leerprocesbegeleiding | werkenaanleren.nl of esther@werkenaanleren.nl